De spiegel

De afgelopen dagen bekeek ik aantekeningen van mijn oude werk. Dit bracht me terug naar een periode waarin ik intensief contact had met iemand met een heel kwetsbaar bestaan.  Zeven jaar geleden. Het was een koud najaar met veel regen en wind. Misschien wel de meest zware omstandigheden om buiten te leven. Deze jonge man dook af en toe op bij de dagopvang van het Leger des Heils om brood of soep te halen. Hij onderscheidde zich van de andere permanente buitenslapers door soms lang onvindbaar en onbereikbaar te zijn. Daarnaast gebruikte hij van tijd tot tijd grote en gevaarlijke hoeveelheden drugs. Na dit soort periodes werd er af en toe opgelucht adem gehaald als hij een paar tientjes pinde van zijn daklozenuitkering. Iedereen wist dat dat geld gebruikt zou worden voor verse speed of GHB. Toch was het een teken van leven.
 
Hij had zich in de loop der jaren enigzins bekwaamd in overleven in het bos, bouwde hutten en gebruikte soms tentjes om in te slapen. In het najaar van zeven jaar geleden was er een uitzonderlijk lange periode van ontbrekend contact. Zelfs voor zijn doen. Tot ik een bericht kreeg van een boswachter. Er waren meldingen binnengekomen van wandelaars dat er iemand in het bos sliep. Na wat zoekwerk vond ik hem. Onder de modder, met wilde haren en erg in de war. Hij herkende mij nog, was niet suïcidaal en geen gevaar voor anderen. Dat gevaar voor anderen kon bij hem wel ontstaan als hij er ook maar een beetje lucht van kreeg dat het 'systeem' een gedwongen vorm van hulp overwoog. Hij had een haarscherpe radar ontwikkeld voor dat soort signalen. We probeerden een gesprek te voeren. Het ging qua onderwerpen, talen en energie van de hak op de tak. Toch hadden we contact. Plotseling viel het gesprek stil en zag ik dat hij een helder moment had. Resoluut stond hij op, veegde de bladeren en modder van zijn kleren en hij liep in de richting van mijn auto die een eind verderop geparkeerd stond. Ik liep rustig achter hem aan. Met een bijna dansachtige tred en sierlijke beweging ging hij op zijn knieën naast de auto zitten en keek in de zijspiegel. Ik stond op een meter of tien afstand naar dit indrukwekkende schouwspel te kijken. Ik zag hem knakken en op de grond gaan zitten zoals ik dat nog nooit heb gezien. Hij huilde als een kind. Met lange uithalen begon hij heel samenhangend en helder te vertellen over hoe hij het niet meer volhield om zo te leven. Hoe zwaar het was. Hoe bang hij was. En alleen. Én het meest treffende: hij vertelde dat hij al drie jaar niet in een spiegel had durven kijken.

Drie jaar.
 
Voor mij is deze ervaring nog steeds een treffende en ook persoonlijke les over hoe ver mensen van zichzelf verwijderd kunnen raken. Zo ver dat ook contact met anderen bijna niet meer gaat. Door ervaringen van de afgelopen jaren begrijp ik beter hoe afschuwelijk hij zich gevoeld moet hebben. Ik herken dat allerlei vormen van zelfzorg als eerste onder druk komen te staan als er té veel tegelijk gebeurd. Dat je in een situatie terecht komt waarin het je niet meer uitmaakt dat je door de modder kruipt. Je jezelf en daarmee ook anderen niet meer ziet en kan zien. Bij mij en veel mensen waar ik mee heb gewerkt ligt de oorsprong van deze dynamiek onmiskenbaar in een gebrek aan vermogen tot het vragen van hulp. Dat vragen en vertrouwen doe je alleen als je jezelf durft te blijven zien. Als je er niet te bang voor bent dat dat wat zichtbaar wordt in goede handen is. Als je jezelf de moeite waard vindt om gezien te worden. Het vraagt voor sommige mensen leeuwenmoed om de spiegel op te blijven zoeken. Zeker als je in de gang van je leven, door wat voor ervaringen dan ook, dit basale vertrouwen kwijt bent geraakt. 
 
Het moment in het bos was voor de jonge man een eerste stap naar een periode waarin hij tijdelijk een dak boven zijn hoofd accepteerde. Hij maakte na jaren weer een warme winter mee. Kookte voor zichzelf. Sliep in een bed. Ik weet niet hoe het hem nu vergaat, want in het voorjaar daarop nam de drugs weer een grotere rol in zijn leven in en sloeg hij weer op de vlucht. Onbereikbaar voor wat voor hulp of contact dan ook. Nadat hij weer verdween zag ik dat alle spiegels in zijn tijdelijke huisje waren kapotgeslagen. Een verdrietig beeld.
 

Ik hoop dat het hem nu goed gaat en dat hij zichzelf, al is het maar af en toe, durft te zien. Ergens hoop ik ook dat hij ooit zal weten dat hij, door het delen van zijn lijden, op een indirecte manier weer anderen heeft geholpen. Mij in ieder geval. Ik realiseer me door terug te denken aan het lijden van deze jonge man, dat ik zelf ook steeds minder ben gaan delen het afgelopen jaar. Dat heeft me de afgelopen maanden, ook op de meest zomerse dagen, op donkere en eenzame plekken gehouden. Ondanks alle beschikbare hulp lukte het me vaak niet om juist op die donkere en wanhopige momenten echt contact te maken met anderen. 

Naast dat ik heel erg ziek ben, heb ik nog een warm huis, lieve mensen om me heen en ervaar momenten van geluk en dankbaarheid. Ik leer eerder om hulp te vragen en verdraag de donkere stukken wat beter. Donkere stukken die samenhangen met ongeneeslijk ziek zijn, met pijn, met bijwerkingen van medicatie en met rouw. Ik realiseer me na het afgelopen jaar eens te meer hoe kwetsbaar we kunnen zijn en hoe je bestaan als een kaartenhuis in elkaar kan vallen. Bovenal vind ik dat we alles op alles moeten blijven zetten om contact te houden met mensen die in de modder kruipen en daar niet alleen uit kunnen komen. En soms is die moeilijke gang van mensen minder zichtbaar dan bij een wildbehaarde jonge man in het bos. 

Wat je ook doet of laat. Hoe je dingen doet en wat de achtergrond daar dan ook van is: probeer jezelf, als dat lukt, altijd te blijven zien en deel met anderen wat je ervaart. Of je het nu lelijk, eng, confronterend of juist prachtig vindt wat je ziet. En lukt dat delen nog even niet? Ook dan is het goed en prachtig dat je er bent. Alles op z´n tijd. 

PS

Het kan zijn dat je niemand hebt om mee te praten: 

Wees dan niet terughoudend om de luisterlijn te bellen. 

Het kan zijn dat je gedachtes over zelfmoord hebt:

Wees dan niet terughoudend om contact te zoeken met 113.